مونته سوری ، آموزش مونته سوری و بازی های آموزشی مونتسوری موضوع این مطلب آموزشی در مورد مونته سوری می باشد. آموزش مونته سوری برای بچه ها در سنین مختلف را بررسی خواهیم کرد.
شیوهی مونتسوری یک شیوه و سبک تعلیمی میباشد که بر پایه اندیشه و عمل بنا شده و به وسیلهی ماریا مونته سوری تدوین و شکل گرفته است. مونتسوری یک شیوه ی تعلیمی است که مبتنی بر کارها و اعمال مستقل ، آموختن با به کارگیری حواس و بازیهای گروهی و جمعی انجام میگیرد. در این روش آموزشی ، بچه ها در تصمیم گیری و گزینشهای خویش به ابتکار و نوآوری دست پیدا میکنند ، از آنجایی که راهنما و مربی کارها و اعمال فراخور و مناسب سن و سال کودکان را جهت راهنمایی این پروسه عرضه مینماید ، بچه ها به شکل جمعی و مشارکتی و نیز به گونهای انفرادی جهت یافتن و فهم و استنباط علم حاضر در دنیا و بهبود و پرورش اوج مهارتها و استعدادهای خود فعالیتهای لازم را انجام میدهند.
زمینه های آموزشی روش مونته سوری :
- فضا و مکان موجود: جای گرفتن رده های مختلف در کنار یکدیگر.
- استقلال و اختیار: اختیار در گزینش کارها و اعمال مورد تمایل و خوشایند از میان کارها و امور در دسترس ، با حضور مربی و یا معلم.
- مربی و معلم: فاصله های زمانی فعالیت بدون دخالت و وساطت بلاواسطه و با حضور راهنما و یا مربی.
فضا و مکان تعلیمی از سه مولفهی راهنما و مربی ، بچه ها و مکتن و فضای فیزیکی صورت پذیرفته است. وظیفهی راهنما و مربی در کلاس ترغیب خودمختاری و خودگردانی کودکان در قالب حفظ نظم میباشد. بچه ها در حیطهی اعمال و امور موجود ، در تصمیم گیری و گزینش امور و شیوه اجرای آن استقلال و اختیار دارند و ارشاد و مشاورهی راهنما در زمان تقاضا و احتیاج بچه ها و نه پی بردن و درک راهنما انجام میشود. در این سیستم مهارت ، استقلال و خودگردانی بچه ها پرورش و پیشرفت مینماید. بچه های کم سن و سالتر از کودکان رده های سنی بالاتر خود چیزهایی را میآموزند و کودکان ردهی سنی بالاتر با تعلیم و تدریس به کودکان ردهی سنی پایینتر موارد تعلیم دیدهی خود را تکرار و ثابت میسازند.
بچه ها از میان بازیها و کارهای مقتضی سن و سالشان ، یک بازی و کار را گزینش نموده و آنگاه با شیوه و سبک خود به اجرای آن مشغول میشوند. در روند گزینش و تصمیم گیری در صورتی که مدد و هدایتی بخواهند مربی و راهنما به میزان تقاضای بچه ها به آنان کمک و آنان را هدایت مینماید. نقش دیگر مربی و راهنما در این شیوه برقراری نظم جو و محیط کلاس و فضای موردنظر میباشد. بازه های زمانی اجرای کارها و امور مدیدتر از کلاسهای عادی میباشد و بچه ها در این بازه به اجرای امور و بازیهای خود مشغول میشوند و راهنما دخالت و وساطتی در جریان فعالیتهای آنان نخواهد داشت.
شیوهی آموزشی مونته سوری بر این عقیده پابرجاست که مهارتها و ظرفیتهای اساسی و نهادین بچه ها در سالهای نخست حیات آنان از ۳ تا ۶ سالگی صورت میپذیرد. این مهارتها و قابلیتها فقط از طریق مدرسه رفتن به دست نمیآید. بچه ها در جهانی گام مینهند که از پیش شکل گرفته و دائماً در حال تحول و دگرگونی است. شیوه ی آموزشی مونته سوری تصریح میکند که بچه ها احتیاج دارند که نحوه زندگی عملی را در این جهان بیاموزند و خودشان را با آن سازگار و هماهنگ سازند. از این رو آنان احتیاج دارند مهارتها و استعدادهای الزامی نظیر ثبات و ایستادگی در کارها ، استقلال ، متکی بودن به خود ، متمرکز شدن و به علاوه مهارت ارتباط با سایرین را هم از دوران خردسالی به دست آورند. اینها مهارتهایی میباشند که غالباً در مدرسه و یا در منزل همچون دیگر مباحث جهت تعلیم دادن به کودکان لحاظ نمیشوند.
در شیوهی مونته سوری عقیده بر این است که احتیاجات بچه ها به گونهای به وسیلهی جو و فضای موجود و در خور و با حضور مربی و معلم در نظر گرفته میشود که بچه ها به صورت نهادین از احتیاجات خود و سایر افراد مطلع و از آن شناخت مییابند و این قدرت و قابلیت را کسب میکنند تا خودشان این نیازها را با شیوه های مبتکرانه رفع سازند. از این رو احساس خشنودی ، آزادی و اختیار و خودجوش بودن خواهند نمود و از ساماندهی و انتظام درونی برخوردار میشوند.
پیش نیازهای شیوه ی آموزشی مونته سوری
شیوهی تعلیمی و تربیتی مونته سوری نخست جهت تعلیم به بچه های کم توان ذهنی و دچار اختلالات رشد و با قصد و نیت تعلیم اولیه به خردسالان ایجاد و تدوین گردید. مونته سوری بر چند اساس پایه سفارش داشت:
- احترام نهادن به بچه ها همچون یک شخص بزرگسال.
- اطلاع و آشنایی با روال شرد و نموی بچه ها و این نکته که بچه ها میبایست با ژرف نگری و با دقت و حساس دیده شوند.
- دقت به این موضوع که بازی و سرگرمی و تفریح بچه ها ، کار و حرفه بچه هاست.
نظام و طرح آموزشی مونته سوری بر روی پنج جنبه زیر مرکزیت می یابد:
- مهارتهای زندگی: در زندگی عملی بچه ها یاد میگیرند چطور و به چه طریق امور فردی و کارهای روزانه خود را انجام دهند و به رفع نیازهای خود بپردازند.
- مهارتهای حسی و حرکتی: دکتر مونته سوری نظاره کرد بچه ها مرحله های حسی گوناگونی را سپری میکنند در خلال این مرحله ها ، قابلیت فراوانی جهت پذیرش و درک تواناییهای خاص فراگیری دارند. وی تاثیر و اهمیت پرورش این حواس را در دورهی سنی ۲ تا ۶ سال را متذکر شد. در این دوره ی سنی بچه ها رغبت دارند که از حواس خود بهره بگیرند و آن را تکمیل نمایند. بدین سبب موارد تعلیمی به صورتی طراحی میگردد که بچه ها توسط آنان مشاهده کردن ، گوش دادن ، لمس نمودن ، حس و حرکت را فراگیرند.
- مهارتهای زبان آموزی: کلام و گفتار آدمی موضوعی مهم و اساسی است. بچه ها در این شیوه آموزشی ترغیب میگردند تا ایده ها و اندیشه های خود را به صورت زبانی و کلامی بازگو و مطرح نمایند. آنان یاد میگیرند واژه ها و کلمات را با علامت گذاری از یکدیگر تشخیص دهند و بدین طریق در مطالعه کردن ، اعراب گذاری کلمات و درست نوشتن ترقی نمایند.
- مهارتهای ریاضی: بچه ها در این روش میآموزند چیزهای مختلفی را شمارش نمایند تا پس از آن قادر باشند چیزهایی نظیر گویهای رنگی را بشمارند. این مورد برای تعداد زیادی از بچه های استثنایی قادر است سودمند واقع گردد.
- مهارتهای فرهنگ و علوم: بچه ها در مورد سایر مرزوبومهای مختلف چیزهایی را فرا میگیرند. به علاوه حیوانات و نحوهی زندگی آنان را مشاهده و ارزیابی مینمایند. تاریخ ، جغرافی ، هنر و دیگر علوم از مباحث یادگیری میباشد.
فضاهای آموزشی مونته سوری از یادگیری بچه ها از زمان متولد شدن تا دوران مدرسه را هدایت و حمایت خواهد نمود:
شیوه ی تعلیمی مونته سوری برای بچه ها از تولد تا ۳ سالگی :
- یک جو و فضای ایمن و جالب را جهت رشد بچه ها مهیا میسازد.
- خودباوری و متکی شدن به خود را جهت بروز مهارتها و قابلیتهایشان بالا میبرد.
- همسویی حرکتی و توان و تسلط کلامی و گفتاری را افزایش میدهد.
- امکان و شرایط به دست آوردن آزادی و خودمختاری را در امور روزمره فراهم میسازد.
- در این شیوه بچه ها به وسیلهی رابطه ی بلاواسطه با فضا و جو موجود و از طریق حواس پنج گانه و به وسیلهی ابزار و وسایل ویژه تواناییها و قابلیتهای گوناگونی را به دست میآورد.
شیوه ی تعلیمی مونته سوری برای بچه های ۳ تا ۶ ساله :
- پرورش و توسعه خودمختاری و آزادی میزان کار ، استقامت و پایداری در امور و تکالیف و بهبود ساماندهی و نظم.
- ارتقای رشد اجتماعی به وسیلهی تعاملات توام با احترام و فهم و استنباط بازتاب و نتایج موثق و عادی آن.
- مواد گوناگون جهت تصحیح تاثیر ذهنی حاصل از برخوردهای محرکهای خارجی با حواس.
- بهبود و پیشرفت علم و اصول ریاضی.
- عرضه امکانات و شرایطی جهت کشف تخیلات منتهی به خودباوری ، مطرح کردن مبتکرانه.
شیوه تعلیمی مونته سوری برای بچه های ۶ تا ۱۲ ساله :
- امکانات و موقعیتهایی جهت نویابیهای ذهنی مشترک مهیا میسازد که در آن قابلیتها و مهارتها و سلایق بچه ها مورد راهنمایی و پشتیبانی واقع میگردد.
- پشتیبانی از بهبود و پیشرفت خودباوری ، ایده ها و پندارها ، آزادی ذهنی و کارآیی.
- تقویت فهم و استباط وظایف کودک در اجتماع ، فرهنگ و در دنیای مادی.
شیوهی تعلیمی مونته سوری برای بچه های ۱۲ تا ۱۵ ساله:
- دادن فرصت و امکانات به نوجوان در همهی سطوح مالی و مدیریتی.
- همکاری آنان با افراد بزرگسال با درایت عمیقتر و وسیعتر.
- به وجود آوردن عرصه های جهت ورود به امور و فعالیتهای عملی و تجربی.
- سفارش و توصیه بر پیشرفتهای گفتاری و کلامی.
- خودباوری و به دست آوردن تواناییهایی در بهبود و پیشرفت تعاملات شخصی و اجتماعی.
دکتر مونته سوری پیش از کامل نمودن و جلو بردن نگرش تعلیمی به این سطح ، فوت شد. از این رو در زمان کنونی هیچ راهنما و مربی در این سطح در جهت تعلیم این دوره وجود ندارد. ولی تعدادی از کلاسها و فضاهای آموزشی مونته سوری برای این دورهی سنی وجود دارد که با کارشناسان خود در پی دست یافتن به معیارها و نمونه های این سطح میباشند.