مونته سوری ، آموزش مونته سوری و بازی های آموزشی مونتسوری موضوع این مطلب آموزشی در مورد مونته سوری می باشد. آموزش مونته سوری برای بچه ها در سنین مختلف را بررسی خواهیم کرد.

شیوه­ی مونتسوری یک شیوه و سبک تعلیمی می­باشد که بر پایه اندیشه و عمل بنا شده و به وسیله­ی ماریا مونته سوری تدوین و شکل گرفته است. مونتسوری یک شیوه ­ی تعلیمی است که مبتنی بر کارها و اعمال مستقل ، آموختن با به کارگیری حواس و بازی­های گروهی و جمعی انجام می­گیرد. در این روش آموزشی ، بچه ها در تصمیم گیری و گزینش­های خویش به ابتکار و نوآوری دست پیدا می­کنند ، از آنجایی که راهنما و مربی کارها و اعمال فراخور و مناسب سن و سال کودکان را جهت راهنمایی این پروسه عرضه می­نماید ، بچه ها به شکل جمعی و مشارکتی و نیز به گونه­ای انفرادی جهت یافتن و فهم و استنباط علم حاضر در دنیا و بهبود و پرورش اوج مهارت­ها و استعدادهای خود فعالیت­های لازم را انجام می­دهند.

زمینه های آموزشی روش مونته سوری :

• فضا و مکان موجود: جای گرفتن رده های مختلف در کنار یکدیگر.
• استقلال و اختیار: اختیار در گزینش کارها و اعمال مورد تمایل و خوشایند از میان کارها و امور در دسترس ، با حضور مربی و یا معلم.
• مربی و معلم: فاصله های زمانی فعالیت بدون دخالت و وساطت بلاواسطه و با حضور راهنما و یا مربی.

فضا و مکان تعلیمی از سه مولفه­ی راهنما و مربی ، بچه ها و مکتن و فضای فیزیکی صورت پذیرفته است. وظیفه­ی راهنما و مربی در کلاس ترغیب خودمختاری و خودگردانی کودکان در قالب حفظ نظم می­باشد. بچه ها در حیطه­ی اعمال و امور موجود ، در تصمیم گیری و گزینش امور و شیوه اجرای آن استقلال و اختیار دارند و ارشاد و مشاوره­ی راهنما در زمان تقاضا و احتیاج بچه ها و نه پی بردن و درک راهنما انجام می­شود. در این سیستم مهارت ، استقلال و خودگردانی بچه ها پرورش و پیشرفت می­نماید. بچه های کم سن و سال­تر از کودکان رده های سنی بالاتر خود چیزهایی را می­آموزند و کودکان رده­ی سنی بالاتر با تعلیم و تدریس به کودکان رده­ی سنی پایین­تر موارد تعلیم دیده­ی خود را تکرار و ثابت می­سازند.

بچه ها از میان بازی­ها و کارهای مقتضی سن و سالشان ، یک بازی و کار را گزینش نموده و آنگاه با شیوه و سبک خود به اجرای آن مشغول می­شوند. در روند گزینش و تصمیم گیری در صورتی که مدد و هدایتی بخواهند مربی و راهنما به میزان تقاضای بچه ها به آنان کمک و آنان را هدایت می­نماید. نقش دیگر مربی و راهنما در این شیوه برقراری نظم جو و محیط کلاس و فضای موردنظر می­باشد. بازه های زمانی اجرای کارها و امور مدیدتر از کلاس­های عادی می­باشد و بچه ها در این بازه به اجرای امور و بازی­های خود مشغول می­شوند و راهنما دخالت و وساطتی در جریان فعالیت­های آنان نخواهد داشت.

شیوه­ی آموزشی مونته سوری بر این عقیده پابرجاست که مهارت­ها و ظرفیت­های اساسی و نهادین بچه ها در سال­های نخست حیات آنان از ۳ تا ۶ سالگی صورت می­پذیرد. این مهارت­­­ها و قابلیت­ها فقط از طریق مدرسه  رفتن به دست نمی­آید. بچه ها در جهانی گام می­نهند که از پیش شکل گرفته و دائماً در حال تحول و دگرگونی است. شیوه ی آموزشی مونته سوری تصریح می­کند که بچه ها احتیاج دارند که  نحوه زندگی عملی را در این جهان بیاموزند و خودشان را با آن سازگار و هماهنگ سازند. از این رو آنان احتیاج دارند مهارت­ها و استعدادهای الزامی نظیر ثبات و ایستادگی در کارها ، استقلال ، متکی بودن به خود ، متمرکز شدن و به علاوه مهارت ارتباط با سایرین را هم از دوران خردسالی به دست آورند. این­ها مهارت­هایی می­باشند که غالباً در مدرسه و یا در منزل همچون دیگر مباحث جهت تعلیم دادن به کودکان لحاظ نمی­شوند.

در شیوه­ی مونته سوری عقیده بر این است که احتیاجات بچه ها به گونه­ای به وسیله­ی جو و فضای موجود و در خور و با حضور مربی و معلم در نظر گرفته می­شود که بچه ها به صورت نهادین از احتیاجات خود و سایر افراد مطلع و از آن شناخت می­یابند و این قدرت و قابلیت را کسب می­کنند تا خودشان این نیازها را با شیوه های مبتکرانه رفع سازند. از این رو احساس خشنودی ، آزادی و اختیار و خودجوش بودن خواهند نمود و از ساماندهی و انتظام درونی برخوردار می­شوند.

پیش نیازهای شیوه ی آموزشی مونته سوری

شیوه­ی تعلیمی و تربیتی مونته سوری نخست جهت تعلیم به بچه های کم توان ذهنی و دچار اختلالات رشد و با قصد و نیت تعلیم اولیه به خردسالان ایجاد و تدوین گردید. مونته سوری بر چند اساس پایه سفارش داشت:

• احترام نهادن به بچه ها همچون یک شخص بزرگسال.
• اطلاع و آشنایی با روال شرد و نموی بچه ها و این نکته که بچه ها می­بایست با ژرف نگری و با دقت و حساس دیده شوند.
• دقت به این موضوع که بازی و سرگرمی و تفریح بچه ها ، کار و حرفه بچه هاست.

نظام و طرح آموزشی مونته سوری بر روی پنج جنبه زیر مرکزیت می ­یابد:

• مهارت­های زندگی: در زندگی عملی بچه ها یاد می­گیرند چطور و به چه طریق امور فردی و کارهای روزانه خود را انجام دهند و به رفع نیازهای خود بپردازند.
• مهارت­های حسی و حرکتی: دکتر مونته سوری نظاره کرد بچه ها مرحله های حسی گوناگونی را سپری می­کنند در خلال این مرحله ها ، قابلیت فراوانی جهت پذیرش و درک توانایی­های خاص فراگیری دارند. وی تاثیر و اهمیت پرورش این حواس را در دوره­ی سنی ۲ تا ۶ سال را متذکر شد. در این دوره ی سنی بچه ها رغبت دارند که از حواس خود بهره بگیرند و آن را تکمیل نمایند. بدین سبب موارد تعلیمی به صورتی طراحی می­گردد که بچه ها توسط آنان مشاهده کردن ، گوش دادن ، لمس نمودن ، حس و حرکت را فراگیرند.
• مهارت­های زبان آموزی: کلام و گفتار آدمی موضوعی مهم و اساسی است. بچه ها در این شیوه آموزشی ترغیب می­گردند تا ایده ها و اندیشه های خود را به صورت زبانی و کلامی بازگو و مطرح نمایند. آنان یاد می­گیرند واژه ها و کلمات را با علامت گذاری از یکدیگر تشخیص دهند و بدین طریق در مطالعه کردن ، اعراب گذاری کلمات و درست نوشتن ترقی نمایند.
• مهارت­های ریاضی: بچه ها در این روش می­آموزند چیزهای مختلفی را شمارش نمایند تا پس از آن قادر باشند چیزهایی نظیر گوی­های رنگی را بشمارند. این مورد برای تعداد زیادی از بچه های استثنایی قادر است سودمند واقع گردد.
• مهارت­های فرهنگ و علوم: بچه ها در مورد سایر مرزوبوم­های مختلف چیزهایی را فرا می­گیرند. به علاوه حیوانات و نحوه­ی زندگی آنان را مشاهده و ارزیابی می­نمایند. تاریخ ، جغرافی ، هنر و دیگر علوم از مباحث یادگیری می­باشد.

فضاهای آموزشی مونته سوری از یادگیری بچه ها از زمان متولد شدن تا دوران مدرسه را هدایت و حمایت خواهد نمود:

شیوه­ ی تعلیمی مونته سوری برای بچه ها از تولد تا ۳ سالگی :

• یک جو و فضای ایمن و جالب را جهت رشد بچه ها مهیا می­سازد.
• خودباوری و متکی شدن به خود را جهت بروز مهارت­ها و قابلیت­هایشان بالا می­برد.
• همسویی حرکتی و توان و تسلط کلامی و گفتاری را افزایش می­دهد.
• امکان و شرایط به دست آوردن آزادی و خودمختاری را در امور روزمره فراهم می­سازد.
• در این شیوه بچه ها به وسیله­ی رابطه ی بلاواسطه با فضا و جو موجود و از طریق حواس پنج گانه و به وسیله­ی ابزار و وسایل ویژه توانایی­ها و قابلیت­های گوناگونی را به دست می­آورد.

شیوه ی تعلیمی مونته سوری برای بچه های ۳ تا ۶ ساله :

• پرورش و توسعه خودمختاری و آزادی میزان کار ، استقامت و پایداری در امور و تکالیف و بهبود ساماندهی و نظم.
• ارتقای رشد اجتماعی به وسیله­ی تعاملات توام با احترام و فهم و استنباط بازتاب و نتایج موثق و عادی آن.
• مواد گوناگون جهت تصحیح تاثیر ذهنی حاصل از برخوردهای محرک­های خارجی با حواس.
• بهبود و پیشرفت علم و اصول ریاضی.
• عرضه امکانات و شرایطی جهت کشف تخیلات منتهی به خودباوری ، مطرح کردن مبتکرانه.

شیوه تعلیمی مونته سوری برای بچه های ۶ تا ۱۲ ساله :

• امکانات و موقعیت­هایی جهت نویابی­های ذهنی مشترک مهیا می­سازد که در آن قابلیت­ها و مهارت­ها و سلایق بچه ها مورد راهنمایی و پشتیبانی واقع می­گردد.
• پشتیبانی از بهبود و پیشرفت خودباوری ، ایده ها و پندارها ، آزادی ذهنی و کارآیی.
• تقویت فهم و استباط وظایف کودک در اجتماع ، فرهنگ و در دنیای مادی.

شیوه­ی تعلیمی مونته سوری برای بچه های ۱۲ تا ۱۵ ساله:

• دادن فرصت و امکانات به نوجوان در همه­ی سطوح مالی و مدیریتی.
• همکاری آنان با افراد بزرگسال با درایت عمیق­تر و وسیع­تر.
• به وجود آوردن عرصه های جهت ورود به امور و فعالیت­های عملی و تجربی.
• سفارش و توصیه بر پیشرفت­های گفتاری و کلامی.
• خودباوری و به دست آوردن توانایی­هایی در بهبود و پیشرفت تعاملات شخصی و اجتماعی.

دکتر مونته سوری پیش از کامل نمودن و جلو بردن نگرش تعلیمی به این سطح ، فوت شد. از این رو  در زمان کنونی هیچ راهنما و مربی در این سطح در جهت تعلیم این دوره وجود ندارد. ولی تعدادی از کلاس­ها و فضاهای آموزشی مونته سوری برای این دوره­ی سنی وجود دارد که با کارشناسان خود در پی دست یافتن به معیارها و نمونه های این سطح می­باشند.