محیط زیست یکی از مهمترین منابع تأمین کننده نیازهای انسانها است. با این وجود روز به روز شاهد تخریب محیط زیست از سوی انسانها هستیم.
استفاده های بی رویه از منابع زیست محیطی ، برنامه ریزیهای اشتباه و غیر اصولی موجب شده است تا آب ، خاک و هوا در محیط انسانها تخریب شده و از سلامت آنها کاسته شود. به ویژه این نابودی و تخریب در شهرهای بزرگ ، پر جمعیت و صنعتی همچون تهران ، بیشتر دیده می شود. شاید عوامل بسیار زیادی را بتوان برای نابودی محیط زیست انسان نام برد اما هیچ کدام به اندازه ساختار فرهنگی مردم جامعه مهم نیستند. نقش انسانها و فرهنگشان بر محیط زیست اثر غیر قابل انکاری دارد و فرهنگ و محیط زیست دو مسئله در هم تنیده هستند و نمی توان آنها را از هم جدا کرد. فرهنگ عامل مهمی در توسعه یا نابودی منابع طبیعی و زیستی دارد. به طور کلی می توانیم عوامل فرهنگی مؤثر در محیط زیست را در مسائل زیر بدانیم.
یک) دیدگاه انسان به طبیعت
انسانها خود را صاحبان طبیعیت می دانند و این عقیده را دارند که محیط زیست یا طبیعیت باید در خدمت انسان باشد.
دو) رشد روز افزون تکنولوژی
رشد تکنولوژی از جمله دستاوردهای بزرگ انسانهاست که روز به روز در حال گسترش و پیشرفت است . هر چند این دستاوردها توانسته اند زندگی انسان را راحت تر کنند ولی تا حدود زیادی موجب نابودی محیط زیست شده اند.
سه) عدم فرهنگ سازی درست
ضعف در فرهنگسازی مراقبت از محیط زیست یکی از اولین و مهم ترین مسائل اجتماعی دخیل در نابودی منابع طبیعی است. مردم جوامع باید فرهنگ استفاده از منابع طبیعی را در کودکی از طریق خانواده ها ، نهادهای آموزشی همچون مدرسه و صدا و سیما یاد بگیرند. از طرفی بسیاری از آلودگی های بزرگ و مهم مربوط به صنایع است که همگی آنها با فرهنگ سازی درست و تدوین چارچوبهای سخت گیرانه قابل اجرا و موثر است.
چهار) نقص در سیستم آموزشی
نحوه همزیستی صحیح با محیط باید به انسانها آموزش داده شود. در حالی که تقریباً می توان گفت هیچ آموزش منسجمی در این زمینه وجود ندارد.
پنج) احساس مسئولیت در برابر محیط
انسانها باید بدانند که تک تک آنها نسبت به محیطی که در آن زندگی می کنند مسئول هستند. تخریب محیط زیست یعنی نابودی تدریجی موجودات و گیاهان و این مسئله ای است که باید انسانها نسبت به آن احساس مسئولیت کنند.
شش) عدم علاقه
شاید بتوان گفت در ایران ، یکی از مهمترین موانع بر سر راه حفاظت از محیط زیست ، نداشتن علاقه مردم به حفظ آن است. شاید مردم ایران به لحاظ فرهنگی ، به طبیعیت علاقه داشته باشند ولی غالباً علاقه ای به آموزش دیدن در زمینه چگونگی حفظ و نگهداری از آن ندارند. در این زمینه لازم است نهادهای مسئول همچون شهرداری ، سازمان محیط زیست ، مدارس و دانشگاه ها ، برنامه های منسجم و پیگیرانه ای جهت آموزش مسائل مربوط به حفظ محیط زیست داشته باشند و قبل از آن سعی کنند در افراد ، انگیزه کافی برای حفظ محیط زیست را ایجاد کنند. بهترین راه این است که ابتدا سعی کنند توجه عموم را به مسئله محیط زیست جلب کنند.
هفت) دادن اطلاعات دقیق و شفاف در خصوص منابع طبیعی
اطلاع دقیق مردم از شرایط زیست محیطی موجب می شود اهمیت رسیدگی به محیط زیست کاملاً شفاف باشد و هر کسی نسبت به وظیفه خود در قبال محیط زیست آگاه شود. این آگاهی را می توان اولین گام در فرهنگ سازی جامعه نسبت به حفظ محیط زیست دانست.
هشت) میزان سواد مردم
شاید بتوان یکی از موضوعات تأثیر گذار در محیط زیست را ، میزان سواد مردم هر جامعه ای دانست. با افزایش سواد مردم در یک جامعه ، حساسیت نسبت به حفظ محیط زیست در آنها افزایش پیدا می کند.
مسئله فرهنگ به قدری در تعیین نابودی یا حفظ محیط زیست مهم است که حول و حوش ۳۰ سال پیش ، رشته جامعه شناسی زیست محیطی در دانشگاه آلمان ایجاد شده است. البته برای اینکه بتوان محیط زیست را جزء مسائل مهم جامعه شناسی دانست باید آن را یک موضوع اصلی و واقعی در این رشته در نظر گرفت.